Trích từ bài viết: Thánh ca Việt Nam, từ một góc nhìn khác của tác giả P. Kim, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/thanh-ca-viet-nam-tu-mot-goc-nhin-khac-45924#_Toc102288734
Để
tránh ngộ nhận cho cả người sáng tác lẫn người sử dụng, ta nên phân loại thánh
ca bình dân một cách chi tiết và rõ ràng. Đồng thời cũng nên xác định tên gọi
cho mỗi loại thay vì chỉ dùng duy nhất một thuật ngữ “thánh ca”. Vì “gọi tên
chính xác một chủ thể sẽ đưa đến những đáp ứng tích cực trong các hoạt động
liên quan đến chủ thể đó.”[1]
Căn
cứ vào Huấn thị De Musica in Sacra Liturgia, số 4b, và dựa vào cách phân loại
và đặt tên được nêu trong Thông cáo của UBTN ngày 22 tháng 11 năm 1970,
ta có thể phân thánh ca bình dân thành ba loại chính và định danh như sau: ca
phụng vụ, ca nguyện và ca tôn giáo.
1.
Ca Phụng vụ (CPV)
CPV
là những ca điệu hoặc bài ca mà lời là bản văn phụng vụ trong Sách lễ.
Chi tiết hơn, có thể phân làm hai loại tùy theo tính chất liên kết với phụng vụ:
(1a)
CA PHỤNG VỤ nghi thức là các ca điệu
hoặc bài hát thuộc nghi thức phụng vụ, bao gồm: cung chủ tế, bộ lễ, các bài đọc, các lời nguyện, kinh
nguyện, thánh vịnh đáp ca... Đây là những ca điệu được soạn trên chính bản văn
phụng vụ cố định,[2]
không được phép thay đổi hoặc thích ứng.
(1b)
CA PHỤNG VỤ kèm theo nghi thức là
những bài ca đi kèm theo nghi thức phụng vụ, như ca nhập lễ, tiến lễ, hiệp lễ...
Những bài ca này có thể được dệt nhạc trên chính bản văn phụng vụ trong sách lễ
hoặc có thể “được thích ứng khi phiên dịch sao cho hợp với tinh thần của ngôn
ngữ và đòi hỏi của sáng tác.”[3]
2.
Ca nguyện
Ca
nguyện là những bài hát thể hiện tâm tình chúc tụng, ngợi khen và nguyện cầu,
mà lời không phải là bản văn phụng vụ. Tuy nhiên, những bài ca này được khơi
nguồn từ Thánh Kinh và phụng vụ, thể hiện đức tin và cảm thức của Hội Thánh
(sensus Ecclesiae).[4]
“Ca
nguyện có tác dụng tốt đẹp đối với đời sống của các tín hữu, làm thấm nhuần cả
đời sống riêng tư và xã hội của họ với tinh thần Kitô giáo chân chính (x. Ep
5,18-20; Cl 3,16). Nó đã được khuyến khích từ những thời kỳ đầu tiên, và trong
thời đại của chúng ta, nó vẫn được khuyến khích để nuôi dưỡng lòng đạo đức của
các tín hữu, và nâng cao lòng sùng mộ riêng tư của họ. Đôi khi, ngay cả những bản
nhạc như thế cũng có thể được đưa vào các nghi lễ phụng vụ.”[5][61].
Vì
vậy, có thể phân ca nguyện làm hai loại dùng trong phụng vụ và loại dùng ngoài
phụng vụ:
(2a)
Ca nguyện thay thế CPV kèm nghi thức: để bài ca nguyện được dùng trong phụng vụ, thì bản văn của nó phải
được sự chuẩn nhận của Hội đồng Giám mục.[6]
Ví
dụ:
‒ Con
sẽ bước lên bàn thờ (Hùng Lân),
‒ Con
sẽ hân hoan (Kim Long), và nhiều bài trong các tuyển tập Ca lên đi.
‒ Một
số bài được xác định thay thế những bài ca đi kèm nghi thức phụng vụ trong các
tuyển tập thánh ca của Uỷ ban Thánh nhạc.
(2b)
Ca nguyện ngoài phụng vụ là những bài ca cùng có nội dung như đã mô tả ờ mục số (2) của phần
này, nhưng chỉ dùng trong những hoạt động đạo đức như hát kết lễ, tĩnh tâm, suy
niệm, cầu nguyện....
Ví
dụ:
‒ Những
bài hát kết lễ.
‒ Một
số bài kính Đức Mẹ hoặc các Thánh (chưa được HĐGM chuẩn nhận làm bài ca thay thế).
‒ Một
số bài Tâm tình ca của Thành Tâm.
‒ Một
số bài của nhóm Alleluia được UBTN tuyển chọn.
3.
Ca tôn giáo
“Ca
tôn giáo là bất kỳ loại bài hát nào được soạn theo ý riêng, hoặc theo chủ đề,
hoặc theo mục đích của người sáng tác, nhằm khơi dậy lòng sùng kính và tình cảm
tôn giáo. Những bài ca như vậy “là một trợ giúp hữu hiệu cho tôn giáo” (Musicae
Sacrae Disciplina). Nhưng vì nó không nhằm mục đích thờ phượng, và được sáng
tác theo phong cách tự do, nên nó không được sử dụng trong các nghi lễ phụng vụ.”[7]
Ví
dụ:
‒ Bản
cầu hồn của Mozart.
‒ Ave
Maria (lời là kinh Kính mừng tiếng Latin) của Schubert.
‒ Đôi
dép, Một chút... và các bài của Thông Vi Vu.
‒ Gặp
gỡ Đức Kitô, Trên đường về nhà Cha và các bài của Tiến Lộc và các thân hữu.
‒ Lặng
của Trần Tuấn.
‒ Tôi
chọn Giêsu của Ý Vũ và một số bài của nhóm Lửa Hồng.
‒ Các
bài ca giáo lý và phong trào Thiếu Nhi Thánh Thể…
[1] Hương trầm
số 12 (tháng 10 năm 2010), 20; Lm. Phêrô Kiều Công Tùng, Từ thánh nhạc
đến nhạc phụng vụ.
[2] Hướng dẫn
Mục vụ thánh nhạc, số 189a.
[3] Hướng dẫn
Mục vụ thánh nhạc, số 189b.
[4] Hướng dẫn
Mục vụ thánh nhạc, số 78.
[5] De musica
sacra et sacra liturgia (3/9/1958), số 9, https://adoremus.org/1958/09/instruction-on-sacred-music/.
[6] Hướng dẫn
Mục vụ thánh nhạc, số 133b.
[7] De musica
sacra et sacra liturgia (3/9/1958), số 10, https://adoremus.org/1958/09/instruction-on-sacred-music/.
